معنی شناسی مفهومی نظریّه ای در دانش معنی شناسی است که بیشتر، معانی و مفاهیم واحد های واژگانی زبان را بررسی می کند. بنیاد های نظریّۀ معنی شناسی مفهومی و چگونگی بهره گیریِ کاربردیاز آن نیازمند پژوهش های نوینی است. بررسی مفاهیم واژه ها بر پایۀ مؤلّفه های معناییِ برآمده از آن ها را در معنی شناسی مفهومی تحلیل مؤلّفه ای می گویند.مفهوم هنر از بنیادی ترین مفاهیم فلسفی در گذار زمان بوده و موضوعدانش زیبایی شناسی است. مطالعۀ مفهوم هنر در زبان فارسی نیز برآمده از گفتمان جهانی هنر بوده و مفهوم هنر در زبان و ادبیّات فارسی چنان که باید، بررسی نشده است. در این پژوهش مفهوم هنر در سروده های شاعران سبک خراسانی با رویکرد تحلیل مؤلّفه ای بازنموده شده است. پس از نشان دادن روابط مفهومی تنیده شده میان واژۀ هنر و بافت گسترده تر اشعار، همۀ مؤلّفه های معناییِ برآمده از مفهوم هنر تبیین و دسته بندی شده است. با دسته بندیاین مؤلّفه های معنایی در سطح معنایی کلان تر، دوازده حوزۀ معنایی برای مفهوم هنر در متون منظوم سبک خراسانی نمایان شده است. حوزه های معنایی مدح، زیبایی شناسی، جنگ، زبان ادبی، صناعت، حکمت عملی، جانور-شناسی، اخلاق و خُلق و خوی، دین، نقد اجتماعی، نقد ادبی و عشق به ترتیبِ فراوانیِ مؤلّفه هایِ زیر شمول آن ها، حوزه هایی هستند که در متون منظوم سبک خراسانی برای مفهوم هنرشناسانده شده اند. تدقیق در این حوزه های معنایی و سازه های معنایی آن ها نشان می دهد که نسبت های معنا داری میان حوزه های معنایی مفهوم هنر در نظم سبک خراسانی و ویژگی های سبکی مسلّط بر سروده های سبک خراسانی دیده می شود. همچنین با بررسی این حوزه ها و مؤلّفه های معنایی برسازندۀ آن ها دانسته می شود که بر خلاف پیش فرض ها، مفهوم هنر در سروده های شاعران سبک خراسانی مفهومی پویا، با دلالت های متنوّع و گاهی متفاوت بوده و چکیده ای از مفاهیم هنر در تاریخ زیبایی شناسی در متون منظوم سبک خراسانی فرونشسته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در این مقاله ابتدا تعریف سبک، مشخصه سبکی و شیوه تشخیص آن بیان می گردد. همچنین رویکرد زبانشناسی ساختارگرایی، صورت گرایی، تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی به سبک شناسی معرفی می شود. نظریه انتقادی در نظریه و کارکرد با دیگر مکاتب زبانشناسی نیز مقایسه می گردد. سپس انواع فرآیندهای مادی، ذهنی، رابطه ای، وجودی، رفتاری و بیانی که در نقش اندیشگانی دستور نظام مند هلیدی آمده است با نمونه هایی از زبان فارسی ارایه می شود.هدف این مقاله معرفی الگوی ساختاری - نقشی برای سبک شناسی متن است که بتوان در نظریه انتقادی از آن استفاده کرد.

زمینه و هدف: کتاب شرفنامه منبع مهمی در تاریخ کردها و سرزمین کردستان است و یکی از با ارزشترین مآخذ در بررسی تاریخ محلی ایران و عثمانی بویژه در قرن دهم است که مؤلف آن، خود شاهد بسیاری از رخدادهای این دوره بوده است. این اثر، علاوه بر نقل وقایع، شامل آگاهیهای فراوان دربارة شیوة حکومتی، دستگاه مالیاتی، دیوانی و اطلاعات جغرافیایی منابع کردنشین است. هدف این پژوهش، با توجه به ارزش این اثر و بقصد شناخت و معرفی بیشتر آن، بررسی ساختاری و محتوایی و نشان دادن مؤلفه های سبک شناسانة آن است. نگارندگان با توصیف و تحلیل شرفنامه در سه سطح زبانی ساختاری، ادبی هنری و زیباشناسی و محتوایی فکری، سعی کرده اند نکات ارزشمند و برجستة اثر را به مخاطب نشان دهند. روش مطالعه: روش تحقیق دراین مقاله، توصیفی تحلیلی میباشد و اطلاعات ازطریق جستجو در منابع کتابخانه ای گردآوری شده است. گسترة مطالعه، کتاب شرفنامه میباشد که نمونه های فراوانی از ویژگیهای سبکی و محتوایی مبتنی بر شیوة استقرایی از آن ذکر گردیده است. یافته ها: کتاب شرفنامه همان ویژگیهای نثرهای تاریخی دورة صفویه را دارد و از جانبی میراث دورة تیموریان نیز هست که با تأثیر پذیرفتن از عواملی همچون گسترش زبان ترکی در نتیجة تسلط حاکمان و فرمانروایان ترک زبان و نفوذ علمای شیعه در ترویج زبان عربی و همچنین بستر فرهنگی سرزمین کردزبان، سرشار از واژگان ترکی، مغولی، عربی و احیاناً کردی یا کردی گونه است. نتیجه گیری: از جمله ویژگیهای نثر این کتاب، استفادة هنرمندانه از صنایع بدیعی در حوزة بدیع لفظی و معنوی است که از این میان سجع و جناس در حوزة بدیع لفظی و تشبیه فشرده، استعاره، تلمیح، کنایه و اغراق در حوزة بدیع معنوی، پربسامدترین آرایه های ادبی هستند. شرفنامه از نظر فکری، دربردارندة ویژگیهایی چون نخبه گرایی، شریعت مداری انتقادی و درعینحال رویکردی ستایش آمیز به کردها است. از دیگر ویژگیهای نثر این کتاب، اطناب و اسهاب و تکرار مترادفات است. مؤلف کتاب در دیباچه و همة سرفصلهای کتاب، سخن را تا آنجا که در توانایی اوست، با نثری مسجع به درازا میکشاند و هرگاه مقصودش تنها ذکر واقعه و رویدادی است، کلامش بسادگی میل میکند. قلم میرشرف الدین، روان و فهم مطالب، جز در مواردی نادر، آسان است.

یکی از انواع ادب غنایی، معما، لغز و چیستان است که از دیر باز مورد توجه شاعران و مخاطبان آنها بوده است. «عثمان مختاری » شاعر قصیده سرای قرن پنجم و ششم، از جمله شاعرانی است که به این نوع ادبی توجه خاص داشته است و انواع لغز و چیستان در دیوان وی مشاهده می شود. فراوانی لغزها و چیستانها و تنوع موضوعی آنها در دیوان اشعار عثمان مختاری، او را به شاعری صاحب سبک در این زمینه تبدیل کرده است. تا کنون این لغزها و چیستانها مورد بررسی قرار نگرفته اند و هدف این تحقیق بررسی سبک شناسانه ی محتوا و ساختار معما، لغز و چیستان در دیوان اشعار عثمان مختاری است. نتیجه ی به دست آمده نشان میدهد که عثمان مختاری نمونه های قابل توجهی از لغز و چیستان را در قالبها و اوزان شعری متنوع سروده و در این کار بسیار هنرمندانه عمل کرده است. او از انواع علوم و صناعات ادبی در آفرینش شعری خود بهره جسته است و شیوه ی کار او را میتوان به عنوان مشخصه ی خاص سبکی شعر او قلمداد کرد. همچنین دربررسی دیوان اشعار وی به هیچ موردی از معما برنمیخوریم و این امر نشان دهنده ی این است که درقرن پنجم و ششم معما و معما سرایی رواج چندانی نداشته و به صورتی که در قرون بعد میبینیم دغدغه ی ذهنی شاعران نبوده است.

بررسی سبک تاریخی به قدمت رساله «درباره سبک» اثر دمتریوس (100 قبل از میلاد) دارد. این موضوع ریال تا قبل از قرن بیستم، غالبا جزیی ثانوی از تحلیل های دستوری و بدیعی و به طور کلی مطالعات و بررسی های مربوط به ادبیات و زبان ادبی بود. بنابراین، سبک شناسی به شکل یک رشته نیمه مستقل پدیده ای نوظهور است، پیشرفتی است که جریان توصیف های زبان شناختی که عمیقا با رشد موضوعات و رشته های آکادمیک چون نقد ادبی و زبان شناسی مرتبط است. به طور کلی، توان تحلیلی سبک شناسی نوین عمدتا ریشه در روش های تحلیلی و توصیفی زبان شناسی دارد؛ در عین حال، سبک شناسی ادبی نوین، علاوه بر استفاده از زبان شناسی، از توان تعبیری نقد ادبی مدرن هم بهره می برد. در هر دو مورد، استفاده از روش های زبان شناختی به سبک شناسی امکان می دهد که از توصیفات تجویزی و فرمایشی پیشین تحت عنوان «سبک های درست» عدول و به سوی تحلیلی کامل تر از خود زبان و کارکردهای دایمی آن حرکت کند .

در غزل امروز، به منظور آشنایی زدایی و ایجاد ظرفیت های زبانی، شگردهای مختلفی در قالب هنجارگریزی به کار گرفته می شود. این شگردها علاوه بر این که موجب ارتقای وجوه ادبی کلام می شود، به ویژگی سبکی این گونه بدل شده است. هدف مقالة حاضر آن است که بر اساس سبک شناسی لایه ای، هنجارگریزی های لایة نحوی غزل معاصر را بررسی و معرّفی کند. پرسش بنیادی مقاله این است که هنجارگریزی های حوزة نحو، بیشتر در چه قسمت هایی از زنجیرة کلام اتفاق می افتد و شاعران، چه شگردهایی را برای این منظور به کار می گیرند. در این راستا پس از آوردن مقدّمه ای مختصر دربارة سبک شناسی لایه ای و هنجارشکنی در نحو کلام، مصداق هایی از این کاربرد، آورده می شود و در پایان این نتیجه حاصل می شود که هنجارشکنی در غزل معاصر، هم در بخش صرف و هم در بخش نحو، کلام را تحت تأثیر خود قرار داده است. بیشترین موارد دیده شده، مربوط به هنجارشکنی های صرفی به ویژه در حوز ة مصدر و فعل، ساخت واژه ها و کاربرد صفات بدیع است و در این میان، محور هم نشینی کلام نیز از هنجارگریزی های لایة نحوی بی بهره نمانده است.

نزد ابن سینا، نفس انسانی به مثابة آینه، همواره مدرک ادراکاتی است که به نحو عرضی بر آن عارض می شود و به عبارت دیگر ادراکات، کیفیات عارض بر نفس هستند. محور ادراکات «تمثّل» است و نفس نیز دو ساحت ادراکی دارد، ساحت تجردی عقلانی که بازنمایندة کلیات، طبیعت و ذوات اشیا است و ساحت مادیِ حسی و خیالی که بازنمایندة جزئیات و عوارض اشیاء اکنون و گذشته است. ابن سینا، کیفیت هستی مندی ادراکات مختلف حسی، خیالی و عقلی در نفس را با نظریة ارتسام صور و تقشیر تبیین می کند؛ برای تبیین شکل گیری این الگوی معرفتی می توان چنین تصورکرد که فیلسوف حالات پدیداری ادراک را درون نگرانه در خود تصویر، و شاخصه های آن را احصا می کند، سپس با عرضه کردن آن به مبانی هستی شناختی اش نظریۀ معرفت را بیان می کند. ابن سینا مؤلفه هایی همچون ذهنیت دربرابر عینیت در مسئلة وجود ذهنی، عرض بودن علم و تأثیر کلی یا جزئی بودن ادراک را در نگاه پدیداری به ادراک تبیین می کند و به عرضۀ آن بر مبانی وجودشناسانه ای همچون تفکیک هستی به جوهر و عرض می پردازد و تفسیری معرفتی از عالم براساس همین اصل به همراه نگاه سه گانه به علیت ارائه می دهد و به الگوی خود در معرفت شناسی می رسد. نظام معرفتی سینوی مبتنی بر همین شاخصه ها و مبانی، به حصول نوعی ذات گرایی در تمام تبیین های معرفت شناسانه و پذیرش وحدت سنخی میان مدرِک و مدرَک می رسد.